Tijdvak 4 – Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In de vroege Middeleeuwen bevond Europa zich in een agrarische samenleving, maar vanaf de 11e eeuw begon handel en ambacht weer op te bloeien, wat leidde tot de opkomst van een agrarisch-urbane samenleving.

Oorzaken van de opkomst van handel en ambacht:

• Betere landbouwtechnieken: Nieuwe technieken, zoals de drieveldenteelt, zorgden voor hogere opbrengsten, waardoor er meer voedsel beschikbaar kwam en een surplus ontstond.
  
  

• Verschuiving van de economie: Steden ontwikkelden zich als centra van handel en ambacht, wat leidde tot de groei van markten en het ontstaan van gilden en ambachtslieden.
  
  

• Groei van de handel: De groeiende vraag naar producten in steden leidde tot een versterking van de binnenlandse handel, maar ook internationalisering van handel via routes als de zijde- en specerijenroutes.
  
  

Gevolgen:

• Steden als economische centra: Steden als Venetië, Brugge en Genua werden belangrijke handels- en productiecentra.
  
  

Versterking van de stedelijke economie: Ambachtslieden en handelaren werden steeds belangrijker in de samenleving en legden de basis voor de latere kapitalistische economie.

Steden begonnen vanaf de 12e eeuw een steeds belangrijkere rol te spelen in de samenleving. De stedelijke burgerij kwam op, bestaande uit handelaren, ambachtslieden en andere stadbewoners, die meer invloed kregen op de lokale en zelfs nationale politiek.

Kenmerken van de opkomst van de burgerij:

• Steden als politieke entiteiten: Steden kregen stadsrechten van de feodale heren, wat hen meer zelfstandigheid gaf in ruil voor belasting.
  
  

• Groei van de burgerij: De burgerij, bestaande uit rijke handelaren en ambachtslieden, kreeg steeds meer macht, zowel sociaal als politiek.
  
  

• Steden als centra van cultuur en bestuur: Steden werden niet alleen economische centra, maar ook centra voor onderwijs, kunst en bestuur.
  
  

Gevolgen:

• Zelfstandige steden: Sommige steden, zoals Florence en Brugge, werden zelfbesturende eenheden die hun eigen wetten en bestuur hadden.
  
  

Opkomst van de gilden: De ambachtslieden organiseerden zich in gilden, die de controle hadden over de productie en de handel van goederen.

In de middeleeuwen ontstond er een conflict tussen de wereldlijke macht (koningen en keizers) en de geestelijke macht (de paus en de kerk) over wie de hoogste autoriteit in Europa had.

Belangrijke conflicten:

• Investituurstrijd (1075-1122): Het conflict tussen paus Gregorius VII en keizer Hendrik IV over het recht om bisschoppen te benoemen. Dit leidde tot de Concordaat van Worms (1122), waarin werd afgesproken dat de paus de bisschoppen benoemde, maar de keizer een stem had in de benoemingen.
  
  

• Het conflict tussen paus en koningen: Pausen streefden naar meer invloed over de koningen, bijvoorbeeld door de excommunicatie van koningen of het afdwingen van kruistochten.
  
  

Gevolgen:

• Versterking van de pauselijke macht: De paus kreeg grote invloed, vooral in het religieuze leven van de mensen.
  
  

Beperkte wereldlijke macht: Het gezag van koningen werd vaak beperkt door de macht van de paus, hoewel de wereldlijke machthebbers in latere eeuwen meer autonomie verwierven.

De kruistochten waren een reeks militaire expedities die door de paus werden georganiseerd om het Heilige Land (Judea) te bevrijden van de islamitische overheersing en om de christelijke wereld uit te breiden.

Oorzaken van de kruistochten:

• Religieuze motieven: De paus riep op tot de bevrijding van Jeruzalem en de verdediging van het christendom tegen de islam.
  
  

• Politieke en economische motieven: Adellijke ridders zochten nieuwe gebieden om te veroveren en hun macht uit te breiden, terwijl de paus zijn invloed wilde uitbreiden.
  
  

De belangrijkste kruistochten:

• Eerste Kruistocht (1096-1099): De christelijke legers veroverden Jeruzalem en stichtten christelijke koninkrijken in het Heilige Land.
  
  

• Latere kruistochten: Er waren nog verschillende kruistochten, maar geen van deze was zo succesvol als de eerste.
  
  

Gevolgen:

• Culturele uitwisseling: De kruistochten brachten kennis van de islamitische wereld naar Europa, bijvoorbeeld op het gebied van wetenschap, medicijnen en filosofie.
  
  

Versterking van de pauselijke macht: De paus kreeg veel invloed door zijn leiding over de kruistochten.

Met de opkomst van het koninkrijk Frankrijk, Engeland en andere Europese landen, ontstond er vanaf de 12e eeuw een proces van staatsvorming en centralisatie, waarbij de koningen hun macht uitbreidden en controle kregen over grotere gebieden.

Kenmerken van staatsvorming en centralisatie:

• Afname van feodale macht: Koningen en heersers begonnen de macht van de vazallen te verminderen, en centraliseerden de controle over hun gebied.
  
  

• Oprichting van een hofstaat: Koningen creëerden een bureaucratie en leger om hun gezag te versterken en hun controle over de gebieden te handhaven.
  
  

• Staatsvorming in Frankrijk: Onder Filips II Augustus en Lodewijk IX werd Frankrijk sterker gecentraliseerd, en de koning kreeg meer macht over de adel.
  
  

Gevolgen:

• Staat en macht in handen van de monarch: De monarchen kregen meer controle over het dagelijks bestuur en de wetgeving.
  
  

Meer stabiliteit en eenheid: Het centralisatieproces leidde tot meer eenheid en stabiliteit in landen als Frankrijk en Engeland.